Biuletyn Informacji Publicznej
ZPWiK

Oczyszczalnia Ścieków Śródmieście – przepustowość 33 400 m3/d
Oczyszczalnia Ścieków Śródmieście w Zabrzu została oddana do eksploatacji 29 września 1998 r. Budowę w całości finansowała Gmina Zabrze (po części korzystając z pożyczek z Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska). Generalnym wykonawcą obiektu – nagrodzonego tytułem Budowa Roku 1998 w kategorii inwestycji gminnych – była Hydrobudowa Śląsk SA w Katowicach. Dokumentację projektową opracowało Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego w Katowicach. Oczyszczalnię ścieków zaprojektowano jako mechaniczno-biologiczną, wykorzystującą wielofazowy proces osadu czynnego do usuwania ze ścieków węgla organicznego, azotu i fosforu, co pozwalało utrzymywać bardzo wysoki stopień jakości ścieków oczyszczonych.
W grudniu 2008 r., po 10 latach eksploatacji, zakończono przebudowę obiektu wynikającą m.in. z konieczności zwiększenia stopnia oczyszczania ścieków zapewniającego spełnienie wymagań jakościowych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, przyjęcia dodatkowej ilości ścieków w wyniku włączenia do zlewni oczyszczalni dzielnic objętych projektem poprawy gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Zabrze, podniesienia efektywności istniejących urządzeń oraz poprawy ich stanu technicznego. Przebudowa była prowadzona w ramach projektu pn. „Poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Zabrze”, a dofinansowana została ze środków Funduszu Spójności. Inwestycja otrzymała wyróżnienie w kategorii „obiekty ochrony środowiska i obiekty przemysłowo-inżynieryjne”.
W 2012 r. w celu likwidacji uciążliwości zapachowej oczyszczalni dla otoczenia przystąpiono do realizacji inwestycji w ramach II etapu projektu pn. „Poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Zabrze”, dofinansowanej ze środków Funduszu Spójności, polegającej na hermetyzacji i dezodoryzacji wybranych obiektów.
Oczyszczanie ścieków
Dopływające do oczyszczalni ścieki przepływają w pierwszej kolejności przez ręczną kratę wstępną, która służy do zatrzymywania dużych zanieczyszczeń stałych, a następnie przez zespół trzech równolegle pracujących krat gęstych schodkowych. Powstające skratki są wynoszone do transportera ślimakowego, zrzucane do płuczki, a następnie do praski skratek i przenośnika, gdzie zachodzi płukanie, odwadnianie, dezynfekcja i zrzut do kontenera, wreszcie wywóz poza teren oczyszczalni. W razie wystąpienia awarii krat mechanicznych możliwe jest uruchomienie kraty ręcznej średniej gęstości.
Kolejnym elementem procesowym są dwa zhermetyzowane dwukomorowe napowietrzane piaskowniki, w których ze ścieków usuwana jest zawiesina mineralna (piasek). Części mineralne opadają na dno koryta piaskownika, a następnie przenośnikiem ślimakowym są transportowane do leja, a stamtąd pompowane do separatora (płuczki) piasku, gdzie następuje płukanie piasku. Oczyszczony piasek jest podawany transporterem ukośnym do kontenera. Po jego napełnieniu zawartość jest wywożona i unieszkodliwiana. Proces transportu i separacji piasku jest w pełni zautomatyzowany.
Ścieki mechanicznie podczyszczone na kratach i w piaskowniku są pompowane przez pompownię główną do zhermetyzowanego osadnika wstępnego, gdzie następuje wytrącanie łatwoopadalnych zawiesin. Wstępna sedymentacja odciąża stopień biologiczny przez częściową redukcję ładunku zanieczyszczeń, poprawia proces fermentacji oraz umożliwia generację LKT potrzebnych w procesie denitryfikacji. W przypadku gdy jakość ścieków dopływających nie odpowiada zadanym parametrom, istnieje możliwość przekierowania ścieków do zbiornika retencyjnego. Zawartość zbiornika odprowadzana jest sukcesywnie do części biologicznej oczyszczalni.
Z osadnika wstępnego i zbiornika retencyjnego ścieki są pompowane przez pompownię II° do dwóch bloków technologicznych – najpierw trafiają do komory defosfatacji, a następnie przepływają do komór denitryfikacji i nitryfikacji. Osad recyrkulowany z osadników wtórnych kierowany jest do komór predenitryfikacji. W komorach defosfatacji i denitryfikacji ścieki są poddawane intensywnemu mieszaniu z wykorzystaniem mieszadeł wolnoobrotowych, natomiast w komorach nitryfikacji ścieki napowietrzane za pomocą sprężonego powietrza z wykorzystaniem rusztów napowietrzających. W celu uzyskania właściwego efektu usuwania azotu zastosowano recyrkulację wewnętrzną ścieków z komory nitryfikacji do komór denitryfikacji. Biologiczny proces usuwania zanieczyszczeń w razie potrzeby jest wspomagany chemicznym strącaniem fosforu.
Ścieki z bloków technologicznych odpływają do osadników wtórnych, skąd po sklarowaniu kierowane są do odbiornika – rzeki Bytomki. Oczyszczone ścieki wykorzystywane są również do celów technologicznych i technicznych oczyszczalni (zasilanie węzła obróbki skratek i piasku, płukanie urządzeń do zagęszczania i odwadniania osadu).
Gospodarka osadowa
Wydzielany w osadniku wstępnym osad, kierowany przez pompownię osadu wstępnego do zagęszczaczy grawitacyjnych/fermenterów, poddawany jest hydrolizie (fermentacji kwaśnej) prowadzącej do wytworzenia lotnych kwasów tłuszczowych (LKT). Bogate w LKT wody nadosadowe z zagęszczaczy – jako źródło węgla organicznego – są odprowadzane do pompowni LKT i dalej tłoczone do komór denitryfikacji. Zagęszczony osad wstępny kierowany jest do pompowni osadu, skąd część osadu zostaje zawrócona do fermenterów, a część odprowadzona do zbiornika osadu mieszanego w celu dalszej przeróbki. Do zbiornika osadu mieszanego kierowany jest również produkt uboczny procesu oczyszczania ścieków – osad nadmierny, zagęszczany przy współudziale polimeru w zagęszczaczach mechanicznych.
Mieszanina osadu surowego i nadmiernego doprowadzona jest do dwóch pracujących równolegle zamkniętych, podgrzewanych komór fermentacyjnych, gdzie ulega procesowi beztlenowego rozkładu. Czas fermentacji wynosi średnio około 30 dni. Produktem ubocznym jest biogaz zawierający m.in. około 65 proc. metanu. Osad przefermentowany w komorach WKF I°, przelewa się grawitacyjnie do komór WKF II°, które służą do jego retencjonowania oraz odgazowania.
Przefermentowany osad przy wspomaganiu odpowiedniego polimeru jest odwadniany na wirówkach dekantacyjnych, a następnie higienizowany wapnem. Odwodniony osad, o stężeniu suchej masy około 25 proc., jest transportowany przenośnikami ślimakowymi do kontenerów i na bieżąco wywożony poza teren oczyszczalni oraz unieszkodliwiany zgodnie z obowiązującymi przepisami ochrony środowiska.
Gospodarka biogazowa
Powstający w wyniku fermentacji biogaz, ujmowany z komór fermentacyjnych WKF I° i poddawany odsiarczeniu na złożu rudy darniowej, wykorzystany jest jako paliwo do dwóch agregatów prądotwórczych/jednostek kogeneracyjnych, w wyniku czego uzyskuje się energię elektryczną i ciepło do zasilania kotłów c.o. Uzyskane ciepło, zarówno z jednostek kogeneracyjnych, jak i kotłowni, służy do ogrzewania obiektów na terenie oczyszczalni ścieków, w tym komór fermentacyjnych. Biogaz jest retencjonowany w zbiorniku biogazu, natomiast jego nadmiar może ulegać spaleniu na pochodni biogazowej.
Oczyszczanie powietrza
Substancje charakterystyczne, które mają wpływ na intensywność zapachową, czyli odoroczynną, są ujmowane z poszczególnych urządzeń i kierowane na filtry biologiczne wypełnione mieszaniną trocin, kory drzewnej i wełny kokosowej oraz na filtry wypełnione węglem aktywnym. Działanie filtrów obejmuje mechaniczne zatrzymanie aerozoli (mikroorganizmów) oraz biologiczne utlenienie lotnych substancji chemicznych (amoniaku, siarkowodoru, merkaptanów itp.).
Przebieg procesów technologicznych jest monitorowany przez nadrzędny system kontroli i nadzoru.

Początki działania oczyszczalni Zabrze-Mikulczyce datuje się na pierwszą połowę XX w. Wówczas na tym terenie powstała oczyszczalnia ścieków – zbiorniki Imhoffa. Dzisiaj pozostałością po niej są dwa obiekty: mieszkalny i budynek aktualnie zaadaptowany na magazyn wapna chlorowanego. Oczyszczalnia została oddana do użytku w 1989 r. Jej projekt wykonało BPGWŚ Hydrosan Gliwice w pierwszej połowie lat 80.
W 2017 roku Zabrzańskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp.z o.o. pozyskało z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko dofinansowanie ze środków unijnych na realizację inwestycji pn. „Przebudowa oczyszczalni ścieków Mikulczyce w Zabrzu”. Spółka zawarła umowę w tej sprawie z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Szacowana wartość przedsięwzięcia sięga ponad 36 milionów złotych, a dofinansowanie wyniesie ponad 17 milionów złotych. Inwestycja obejmie przebudowę części obiektów i budowę nowych. Celem przebudowy jest dostosowanie jakości ścieków oczyszczonych do norm wynikających z dyrektyw unijnych, w szczególności z tzw. dyrektywy ściekowej oraz przepisów krajowych. Przebudowa oczyszczalni przyczyni się do dalszego wzrostu atrakcyjności obszaru miasta zarówno dla mieszkańców, jak i potencjalnych inwestorów planujących rozpoczęcie działalności w Zabrzu.

Stacja Uzdatniania Wody została oddana do eksploatacji w 1978 r. jako I etap SUW Grzybowice. Woda była czerpana z dwóch studni: S-1, mieszczącej się na terenie SUW, oraz S-2, zlokalizowanej w Świętoszowicach, i tłoczona bezpośrednio do sieci.
W 1990 r. oddano do eksploatacji II etap SUW, powiększony o zbiorniki magazynowe wody pitnej, chlorownię, pompownię II° oraz budynki energetyczne. W 1991 r. dołączono dwie studnie: S-3 (Świętoszowice) oraz S-4 (Wieszowa).
Obecnie w skład SUW- wchodzą: zbiorniki magazynowe wody pitnej o pojemności 10 000 m3, pompownia II° i chlorownia. SUW jest zasilany przez 4 studnie z ujęcia głębinowego, z utworów węglanowych triasu, o głębokości odwiertów 128-156 m p.p.t. Teren Stacji Uzdatniania Wody zajmuje powierzchnię 18 000 m2, niezabudowaną powierzchnię terenu stanowi zieleniec obsadzony drzewami i krzewami.
Stacja Uzdatniania Wody Grzybowice zlokalizowana jest w najbardziej wysuniętej na północ dzielnicy Zabrza, Grzybowicach, i zasila wodą sieć wodociągową dzielnic: Grzybowice, Rokitnica, osiedle Helenka, Mikulczyce i częściowo Śródmieście oraz miejscowość Świętoszowice (gmina Zbrosławice).
Jakość wód podziemnych z powyższych studni odpowiada wymogom stawianym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U., poz. 2294). Jedynym procesem, jakiemu poddaje się wodę, jest dezynfekcja, mająca na celu wyeliminowanie wtórnego skażenia w rurociągu przesyłowym.

Eksploatację SUW rozpoczęto w pierwszym kwartale 1998 r. Redukcja manganu przebiegała na filtrach pośpiesznych, wypełnionych złożem piaskowo-kwarcowym. Uzdatniana na stacji woda stanowiła 45 proc. możliwości produkcyjnych ujęcia Szałsza-Piekło. Poszukując możliwości zwiększenia wydajności stacji, ZPWiK zdecydowało się na jej modernizację. W lipcu 1998 r. przyjęto ofertę kanadyjskiej firmy ADI International na modernizację technologii uzdatniania wody, polegającą na zwiększeniu wydajności stacji z 2100 m3/d na 4680 m3/d przy zapewnieniu redukcji manganu do wymaganych wartości. Dodatkowo urządzenia, materiały, armatura zabudowana przy ostatniej modernizacji SUW uległy zużyciu technicznemu i amortyzacji. Stan techniczny filtrów i armatury wymagał pilnego wprowadzenia programu naprawczego umożliwiającego eksploatację SUW. Wiosną 2011 r. rozpoczęto drugą przebudowę SUW Mikulczyce. Jej celem były poprawa jakości uzdatnianej wody i stworzenie możliwości zwiększenia w przyszłości wydajności stacji uzdatniania, a także unowocześnienie produkcji poprzez zastosowanie urządzeń o wysokich standardach, niskiej energochłonności i zautomatyzowaniu pracy SUW.
Obecnie woda dla SUW Mikulczyce jest ujmowana z ujęcia głębinowego, z utworów węglanowych triasu, o głębokości odwiertu ponad 170 m p.p.t. Stacja posiada także rezerwowe ujęcie wody głębinowej P-1 o głębokości 150 m p.p.t. Wydajność stacji wynosi 195 m3/h z możliwością rozbudowy i uzyskania docelowej produkcji na poziomie 285 m3/h. Woda podziemna jest wolna od bakterii, dlatego zachowuje wysokie walory zdrowotne i smakowe. Do innych niewątpliwych zalet użytkowych wody należy zaliczyć odczyn zbliżony do obojętnego.
Technologia uzdatniania oparta jest na następujących procesach:
– napowietrzanie ciśnieniowe wody surowej powietrzem
– utlenianie wody poprzez dozowanie podchlorynu sodu NaOCl (0,3-0,6 mg/dm3 Cl2)
– filtrację przez złoże filtracyjne dwuwarstwowe/złoże katalityczne masa G-1 i piasek filtracyjny
– dezynfekcję końcową NaOCl (w miarę potrzeb – dawka 0,0-0,3 mg/dm3 Cl2)
Po przebudowie Stacji Uzdatniania Wody Mikulczyce uzyskano poprawę jakości uzdatnianej wody (lepsze walory smakowe) i możliwość ewentualnego zwiększenia wydajności produkcji wody w przyszłości.
Jednocześnie uzyskano oszczędności w kosztach produkcji wody, związane z zastosowaniem mniejszej ilości odczynników chemicznych oraz tańszą eksploatacją urządzeń (mniejsze zużycie energii elektrycznej i materiałów eksploatacyjnych).
Wyraźnie została ulepszona i unowocześniona kontrola i sposób sterowania pracą SUW, m.in. poprzez zastosowanie nowoczesnego oprogramowania (wgląd online, archiwizacja, szybkość działania), co umożliwia dokładne zaprogramowanie i szczegółowy nadzór podczas procesu uzdatniania wody i bezpośrednio przekłada się na jakość wody uzdatnionej oraz koszty jej produkcji.
Woda podawana do sieci z SUW Mikulczyce spełnia wszystkie wymagania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U., poz. 2294), a także zalecenia sformułowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Charakterystyka obiektu
Przedmiotem działalności Laboratorium Badawczego jest:
– pobieranie do badań próbek wód powierzchniowych, podziemnych, uzdatnionych oraz ścieków, osadów ściekowych, w tym biologicznie czynnych
– badania fizykochemiczne oraz mikrobiologiczne wody
– badania fizykochemiczne ścieków
– badania fizykochemiczne osadów ściekowych oraz badanie mikroskopowe osadów biologicznie czynnych
Laboratorium wykonuje badania na potrzeby ZPWiK w Zabrzu oraz na zlecenie klientów zewnętrznych. Laboratorium posiada Certyfikat Akredytacji Nr AB 1380 Polskiego Centrum Akredytacji.
Certyfikat akredytacji Laboratorium Badawczego jest:
– obiektywnym dowodem na to, że Laboratorium Badawcze działa zgodnie z dobrą praktyką laboratoryjną
– formalnym potwierdzeniem kompetencji Laboratorium Badawczego do uzyskiwania miarodajnych wyników badań
Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U., poz. 2294) Laboratorium Badawcze uzyskało zatwierdzenie Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gliwicach, co oznacza, że spełnia ono wymagania niezbędne do pobierania wody do badań oraz do wykonywania badań jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Gwarancją wysokiej jakości usług oferowanych przez Laboratorium Badawcze są:
– kompetentny, wykształcony i doświadczony personel
– nowoczesne wyposażenie pomiarowe objęte nadzorem metrologicznym
– stosowanie wzorców/certyfikowanych materiałów odniesienia
– pozytywne wyniki uzyskiwane w badaniach biegłości polskich i międzynarodowych oraz w międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych
– właściwe warunki lokalowe i środowiskowe dla prowadzonych badań
– zwalidowane/sprawdzone metody badawcze
Obecnie zakres badań wykonywanych w Laboratorium Badawczym obejmuje łącznie kilkadziesiąt parametrów (cech ) oznaczanych w próbkach wody, ścieków i osadów.
Laboratorium Badawcze nieustannie rozwija swoją działalność i oferuje coraz szerszy zakres badań, dostosowany do potrzeb klientów oraz aktualnych wymagań prawnych.
Laboratorium Badawcze wykonuje badania m.in. dla:
– klientów indywidualnych
– zakładów produkcyjnych
– firm z branży wodociągowo-kanalizacyjnej
– placówek handlowych, gastronomicznych i hoteli
– szpitali
– szkół i przedszkoli
– właścicieli studni oraz przydomowych oczyszczalni